De mini galerie in onze voortuin heet sinds september 2024 ‘Huisje Boompje Beestje’. Het is dé plek voor tuintips en natuurweetjes. Op Instagram heeft het kabinetje een eigen pagina waar ik dieper op de onderwerpen inga. En hieronder tref je het archief van de presentaties in tekst en beeld, met de meest recente bovenaan. NOTA BENE: deze pagina is nog in opbouw…
Winterrust
De winterzonnewende op 21 december markeert de langste nacht en kortste dag van het jaar. Op de noordelijke poolcirkel blijft het zelfs een heel etmaal lang donker.
De zon staat deze dag loodrecht boven de Steenbokskeerkring en lijkt daar even stil te hangen voor de dagen weer gaan lengen. Het is in Nederland het astronomische begin van de winter.
Deze winterrust kan een herinnering zijn aan het belang van stilte en herstel als onderdeel van een voortdurende cyclus. In de natuur wordt groei afgewisseld met rust. Deze periode bereidt bomen en andere organismen voor op het nieuwe jaar.
De winterrust is van cruciaal belang. Veel loofbomen gaan in een soort slaapstand om te herstellen van het voorgaande seizoen.
Bladeren zijn de energiecentrales van bomen, die zonlicht omzetten in voedsel middels fotosynthese. Hierbij spelen bladgroenkorrels (chlorofyl) een sleutelrol. Deze geven bladeren hun groene kleur. In de herfst begint het chlorofyl af te breken, waardoor andere pigmenten zoals geel, oranje en rood zichtbaar worden.
Daarna laten loofbomen hun bladeren vallen. Dit beschermt ze tegen bevriezing en uitdroging. Elke boomsoort heeft zijn eigen ritme en kleurenpracht.
Op de grond gaat het leven van bladeren verder. Bodemorganismen zoals wormen, schimmels en bacteriën zetten deze om in humus: een essentieel element voor voeding en structuur van de bodem.
Een bed van gevallen bladeren als mulch beschermt de bodem bovendien tegen uitdroging en extreme temperaturen. Daarnaast creëren bladeren schuilplekken voor insecten, kleine zoogdieren en vogels, die ook weer bijdragen aan de natuurlijke balans in de tuin.
Door bladeren te laten liggen, ondersteunen we de cyclus van groei, afbraak en hernieuwde groei.
Hoewel bomen nu in rust zijn en de natuur kaal oogt, zit alles vol potentie voor de lente.
Onder de grond vindt het wonder van de celdeling plaats. Veel dieren zijn in de herfst bevrucht en dragen de belofte van nieuw leven in zich. En voorjaarsbollen kunnen ieder moment uitkomen.
De oude Kelten vierden op de kortste dag dan ook het Yule feest: de overgang van het oude naar het nieuwe, van donker naar licht. Hierna worden de dagen telkens weer een beetje langer. Yule nodigt ons uit om dit natuurlijke ritme te omarmen: om stil te staan, los te laten en ruimte te maken voor wat komt.
Paddenstoelen: wonderen der natuur
Het is volop herfst!
Talloze kastanjes en beukennootjes zijn gevallen, bladeren vormen een bont tapijt en overal steken paddenstoelen de kop op. Deze kunnen de meest uiteenlopende vormen en kleuren aannemen. Je treft ze vooral op bomen en op de grond.
Paddenstoelen zijn fascinerende organismen die een cruciale rol spelen in onze ecosystemen. Het zijn de vruchtlichamen van schimmels, die ondergronds een uitgebreid mycelium-netwerk vormen. Dit netwerk breekt dood organisch materiaal af en maakt daarbij essentiële voedingsstoffen vrij voor planten en bomen.
De mycelium-netwerken zijn echter niet alleen essentieel voor de afbraak van organisch materiaal. De schimmels fungeren ook als communicatieroutes tussen bomen en andere planten, waarbij met chemische signalen informatie wordt uitgewisseld, bijvoorbeeld over de aanval van een schadelijk insect. Men spreekt wel van ‘Wood Wide Web’.
Paddenstoelen zijn gemaakt door schimmels om zich voort te planten, te vergelijken met de appels van een appelboom.
De bijzondere structuren ontstaan wanneer de omstandigheden gunstig zijn, zoals voldoende vocht en een zachte temperatuur. Daarom zijn er vooral in het najaar veel te zien, maar paddenstoelen zijn er eigenlijk altijd.
De sporen op of onder de hoed óf in de buik van de paddenstoel worden onder andere door de wind en door dieren – waaronder vliegen – verspreid. In een geschikte omgeving ontkiemen ze, waardoor nieuwe schimmelnetwerken zich ontwikkelen en uitbreiden, en deze cyclus weer van voor af aan begint.
Paddenstoelen vervullen een drievoudige rol in hun ecosysteem: ze breken dood materiaal af (de saprofyten), ze werken samen met andere organismen (de symbionten) of leven parasitair. Ook in dit laatste geval zijn paddenstoelen essentieel voor de biodiversiteit.
Paddenstoelen hebben niet alleen een belangrijke functie in de natuur, maar ook veel nuttige toepassingen voor ons.
Paddenstoelen bieden een scala aan smaken die onze gerechten verrijken, van de bekende champignon tot de delicate truffel en de exotische shiitake. Ze zitten boordevol voedingsstoffen en bevatten antioxidanten die bijdragen aan onze gezondheid.
Daarnaast worden paddenstoelen al eeuwenlang gebruikt in de geneeskunde vanwege hun medicinale eigenschappen: van het versterken van het immuunsysteem tot het verbeteren van de spijsvertering. Ook de ontwikkeling van penicilline hebben we te danken aan een schimmel: de Penicillium notatum.
Bovendien kunnen bepaalde schimmels worden ingezet voor het herstel van vervuilde ecosystemen doordat zij helpen olie, pesticiden en zelfs zware metalen af te breken. Dit laat zien hoe we op een innovatieve manier met de natuur samen kunnen werken.
Paddenstoelen roepen al eeuwenlang associaties op met mythen en sprookjes. In verhalen worden ze vaak in verband gebracht met elfjes en kabouters, maar ook met heksen en duivels.
Deze associaties zijn niet verwonderlijk, gezien sommige paddenstoelen giftige stoffen bevatten of hallucinerend werken. Ze worden gebruikt om in rituelen contact te maken met het bovennatuurlijke, voor diverse geestverruimende ervaringen of het zogeheten microdoseren.
Daarnaast is er steeds meer wetenschappelijk onderzoek dat aantoont dat psilocybine, een hallucinogene stof aanwezig in honderden paddenstoelensoorten, kan helpen bij een professionele medische behandeling van onder andere angsten en depressie.
Kortom: dit miljoenen jaren oude organisme betekent ongelooflijk veel voor ons en het ecosysteem. Paddenstoelen en hun ondergrondse netwerken verdienen dan ook onze bewondering en respect.